مصطفی کمال پاشا (معروف به آتاترک به معنای پدر ترک) نظامی و دولت‌مرد و بنیان‌گذار جمهوری ترکیه بود. وی استعداد شگرفی در امور نظامی داشت، چنان که در نبرد چناق قلعه (۱۹۱۴) با شعار "Çanakkale dan geçilemez" یعنی «نمی‌توانید از چناق قلعه بگذرید» با سپاهی کوچک در برابر تهاجم نیروی دریایی بریتانیای کبیر و فرانسه ایستاد و مانع تصرف استانبول شد.

زندگی نامه

آتاتورک و همسرش در سال ۱۹۲۳ میلادی

او در سال ۱۸۸۱ میلادی در شهر تسالونیکی در شمال یونان فعلی، که در آن زمان جزئی از امپراتوری عثمانی بود، به دنیا آمد.

در ابتدا وارد ارتش عثمانی شد و در طرابلس لیبی با ایتالیایی‌ها جنگید. آتاترک در دههٔ اول قرن بیستم به همراه گروهی از افسران ترک، که ترک های جوان نامیده شدند، پایه‌های اصلاحات در ارتش و دولت را به نفع ملی‌گرایی ترک‌ها تثبیت کرد. در جنگ‌های بالکان به سمت فرماندهی رسید و در سال ۱۹۱۶ در تنگه داردانل و شبه جزیره قالیبولی در برابر انگلیسی‌ها مقاومت کرد و مانع اشغال استانبول توسط نیروهای بریتانیا ومتفقین در جنگ جهانی اول شد. او سپس در جبهه روس نبرد کرد.

در جنگ جهانی اول دولت عثمانی شکست خورد و مناطق بسیاری در شمال آفریقا وحجاز، سوریه، عراق به دست کشورهای بریتانیا و فرانسه افتادند. قسمت‌هایی از اروپای خاوری نیز با حمایت فاتحان جنگ به استقلال رسیدند. در اواخر جنگ جهانی اول ترکیه مورد هجوم فرانسه و ایتالیا از جنوب و یونان از شرق بود. آتاترک رهبری جنگ استقلال ترکیه را برعهده داشت. در پایان جنگ جهانی اول مردم ترکیه از بی کفایتی خلیفه محمد ششم و نظام عثمانی به تنگ آمده بودند و آتاترک رهبری خیزش علیه خلافت و امپراتوری عثمانی را به عهده گرفت. در سال ۱۹۲۳ ترکیه مدرن با نظام جمهوری توسط ملی گرایان و گروه‌های مبارزه علیه اشغال بر پا شد. آتاترک از آن تاریخ تا زمان مرگش در سال ۱۹۳۸ رئیس جمهور ترکیه بود.

مصطفی کمال جوان

آتاتورک پس از سخنرانی در سال ۱۹۲۵ میلادی

لطیفه هانم همسر آتاتورک در سال ۱۹۳۰ میلادی

از جمله کارهای مهم آتاترک مبارزه در برابر روحانیون مبارز، کشف حجاب و اجباری کردن پوشاک اروپایی بود. او همچنین به سرکوب عشایر دست زد. ولی دیری نپایید که باور قلبی آتاترک به لزوم مدرنیزاسیون، سبب خشم روحانیون ترکیه شد و خشم روحانیون باعث بروز اعتراضاتی در برخی نقاط ترکیه شد (از جمله آنان می‌توان به قیام شیخ سعیددر ۱۹۲۵ اشاره کرد که به خاطر لغو خلافت و مغایرت آن با اسلام به دیاربکر حمله کرده بود).همچنین از دیگر اقدمات وی می‌توان به ترویج ملی‌گرایی ترک، جداکردن دین از سیاست، قانونی کردن حق رای زنان و تغییر خط عربی به خط لاتین نام برد. در سفارش های آتاترک به جوانان ترکیه آمده‌است:

"Bu Cumhuriyeti Biz Kurduk Onu Yaşatacak ve Yüceltecek Sizlersiniz" یعنی «این جمهوریت را ما (قوای ملی) بنا نهادیم؛ بقا و پیشرفت آن با شماست».

یکی از اقدامات مهم و موثر آتاترک پایان دادن به دعوای مسلمانان و مسیحیان بوده^{[نیازمند منبع]} و مسجد ایاصوفیه در آن روزها و پس از دستور آتاترک برای همیشه به موزه تبدیل شد.

نلسون ماندلا، قهرمان مبارزه با نژادپرستی، در سال ۱۹۹۲ به دلیل ظلم و ستم بر کردها در ترکیه، از پذیرش "جایزه صلح آتاتورک" سر باززد.

عصمت اینونو و آتاترک

آتاتورک در حال دیدار از دانشگاه استانبول در سال ۱۹۳۳ میلادی

عصمت اینونو در زمان جنگ جهانی اول مقام سرگردی را در ارتش عثمانی دارا بود؛ پس از پیروزی‌های پباپی به درجه ژنرال ارتقا یافت و با بنیان گذاری جمهوری ترکیه مقام نخست وزیری را به دست آورد. وی سیاست مدار زیرکی بود و مغز اندیش مند آتاترک به شمار می‌آمد و در زمان آتاترک بارها نخست وزیر شد و تا مرگ آتاترک ریاست دولت را برعهده داشت و کشور را به نام او اداره می‌کرد. اینونو در زمان جنگ جهانی دوم با توجه به وضع اقتصادی ترکیه کشورش را از جنگ به دور نگاه داشت. بسیاری از ناظران می‌نویسند که وی به تنهایی در برابر سیاست مدارانی که طرف دار ورود به جنگ بودند می‌ایستاد و می‌گفت «باید صبر کرد تا نتیجه جنگ مشخص شود. اگر پیروزی متحدین حتمی باشد، آن گاه وارد جنگ می‌شویم».

آتاترک در لباس ینی چری‌ها

مرگ

کمال آتاترک روز ۱۰ نوامبر سال ۱۹۳۸ میلادی درگذشت. آرامگاه او (معروف به آنت کابیر) در شهر آنکارا قرار دارد. همه ساله ساعت ۹:۰۵ روز ۱۰ نوامبر یک دقیقه مراسم سکوت به مناسبت درگذشت بنیان‌گذار ترکیه نوین آتاترک و به دنبال آن به صدا درآمدن زنگ مدارس و آژیر پایگاه ها در ۹:۰۶ لحظهٔ وفات وی بر‌گزار می‌شود.

از جمله آثار مشهور وی می‌توان به نطق اشاره کرد.